Πρώτο Ομαδικό – Αναλυτικό Συμπόσιο Αρχαίας Δωδώνης

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ :
 Ι. Μαράτος, Ν. Λαμνίδης, Φ. Γιωτάκης, Σ. Γιαννίτση, Μ. Μπρίτσα, Α. Γκάτζιου-Τάττη, Ε. Κοτζμποπούλου, Χ. Μπίκα, Μ. Μπάρκα, Μ. Στρατσιάνη, Γ. Γιαννάκης, Α. Παππά.

* Ευχαριστούμε την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και τον Διευθυντή της Κωνσταντίνο Σουέρεφ για την παραχώρηση του Αρχαιολογικού Χώρου Δωδώνης.

 

---

ΘΕΜΑΤΑ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ

 

                                                                                                                                                                    *1

Εισηγήσεις Ομαδικών Αναλυτών

 

Επίτιμος Προσκεκλημένος: Ιάσων Μαράτος, MPhil, DPM, FRPsych, MlnstGA Consultant in Child and Adolescent Psychiatry, Group Analyst, Medical Director of PPCS, London.

• «Τέσσερις Εποχές της Κάθαρσης: Αρχαία Ελλάδα, Freud, S.H.Foulkes, Σύγχρονη», Σταυρούλα Γιαννίτση, Ψυχίατρος, Ψυχαναλύτρια Ομάδας, τ.Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίο Ιωαννίνων, τ. Διευθύντρια Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ιωαννίνων,  μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Ιωάννινα
• «Συνειδητός χρόνος και αχρονικό Ασυνείδητο: Εννοιολόγηση της χρονικής εμπειρίας στην Αρχαία Ελληνική και την Αναλυτική σκέψη», Φώτιος Γιωτάκης, Ψυχίατρος – Ψυχαναλυτής Ομάδας, διδάκτωρ της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Ιωάννινα
• «Ο Αρχαιοελληνικός Οιωνός και η Βιβλική Ερμηνευτική: Ρίζες της   Σύγχρονης Ομαδικής – Αναλυτικής & Ψυχαναλυτικής Ερμηνείας», Νίκος Λαμνίδης, Ψυχίατρος, διδάσκων Ψυχαναλυτής ΕΨΕ-iPA, Ομαδικός Αναλυτής ΙΟΑΦ-EGATIN-GASI, ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του ΙΟΑΦ, ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού Οιδίπους, Fellow Κολεγίου Ερευνητών της IPA
• «Όψεις ενυπνίου – Από την Ονειρομαντεία και την Εγκοίμηση έως το Ντιβάνι και τον Κύκλο», Μαρτίνα Μπρίτσα, Ψυχίατρος – Ομαδική Αναλύτρια, μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Άρτα
• «To πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης και το ερώτημα περί ευθύνης στην αρχαία ελληνική και την ψυχαναλυτική σκέψη. Από τον χρησμό στην αιτιοκρατία του ασυνείδητου», Δομινίκη Μυλωνά, Ψυχίατρος – Ψυχαναλύτρια (μέλος ΕΨΕ και IPA), Ομαδική Αναλύτρια, μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Αθήνα
• «´Οψεις του Ξένου, του Ανοίκειου και της Ετερότητας στην Αρχαιότητα: Μια Ομαδικοαναλυτική Προσέγγιση», Αμαλία Σταματάκη, Ψυχίατρος – Ομαδική Αναλύτρια, μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Αθήνα
• «Μεταξύ μύθου και τραγωδίας: μανία και μελαγχολία», Λένα Τελειώνη, Κλινική Ψυχολόγος – Αναλύτρια Ομάδος – Ψυχαναλύτρια (μέλος ΕΨΕ και IPA), μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Αθήνα 

---

Εισηγήσεις Αρχαιολόγων και Ιστορικών

Διάλεξη:  “H Aγωνία της πρόγνωσης. Ερωτήματα των προσκυνητών στο Μαντείο της Δωδώνης”, Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη, Ομότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

• «Δωδωναίοι μύθοι. Τεκμήρια και απουσία» Ελένη Δ.Βασιλείου, Αρχαιολόγος (ΜΑ, Δρ), Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων
• «Τα ιερά των γυναικείων θεοτήτων στη Δωδώνη» Γεώργιος Γεωργούλας, Αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων.
• «Τραυματικά συμβάντα: τα υλικά τους κατάλοιπα και η επενέργειά τους στην αρχαιολογική έρευνα», Χαρά Καππά, Αρχαιολόγος, DEA, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων
• «Ποιήματα. Πράγματα. Σύμβολα», Ελένη Κοτζαμποπούλου, Αρχαιολόγος, MPhil, PhD, Εφορεία     Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων
• «Περί Υγείας ερωτήματα στον Δία και την Διώνη», Ελένη Κ. Σκαλιστή, Αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Περιλήψεις Εισηγήσεων Ψυχαναλυτών και Ομαδικών Αναλυτών

Τέσσερις Εποχές της Κάθαρσης: Αρχαία Ελλάδα, Freud, S.H.Foulkes, Σύγχρονη Εποχή

Σταυρούλα Γιαννίτση, Ψυχίατρος, Ψυχαναλύτρια Ομάδας, τ. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τ. Διευθύντρια Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ιωαννίνων, μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Ιωάννινα

Η κάθαρση αντανακλά ένα κοινό τόπο ανάμεσα στο πεδίο του θεάτρου και στο πεδίο της ψυχανάλυσης και ψυχοθεραπείας που φτάνει μέχρι και τη σύζευξη στην περίπτωση  του ψυχοδράματος.

Η κάθαρση ως λέξη είναι  ευρέως γνωστή από τον ορισμό του Αριστοτέλη για την τραγωδία, στον οποίο, όμως, λείπει η ερμηνεία της κάθαρσης, γεγονός που λειτούργησε για τους φιλολόγους ως αίνιγμα ανά τους αιώνες με πολλές  και διαφορετικές ερμηνείες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Πλάτωνα είναι εξαγνισμός ή καθαρμός από ενοχή ή μίασμα ,ενώ σύμφωνα με την Ιπποκράτεια ιατρική παράδοση είναι η φυσική ή τεχνητή απαλλαγή από νοσογόνους χυμούς.

Ο Freud και ο Breuer στη δημοσίευσή τους “Μελέτες για την Υστερία “(1895), δανείζονται τον όρο “ψυχοθεραπεία” από τον Bernheim για να περιγράψουν την θεραπευτική τεχνική που εφάρμοζαν με ύπνωση και υποβολή στους ασθενείς τους. Αντικείμενο μελέτης τους ήταν η ασθενής  του Breuer Άννα Ο, η οποία με τη μέθοδο αυτή κατέληγε σε δραματική εκφόρτιση συναισθημάτων με συνακόλουθο αίσθημα ανακούφισης από την πληθώρα των συμπτωμάτων της. Οι συγγραφείς ονόμασαν την θεραπευτική αυτή διαδικασία κάθαρση, ακολουθώντας πιθανότατα την ιπποκράτεια ερμηνεία του έγκυρου φιλολόγου Jacob Bernays, που ήταν και επικρατούσα την εποχή εκείνη. Ο Freud στη συνέχεια είχε αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα της καθαρτικής  μεθόδου και ανέπτυξε βαθμιαία την ψυχαναλυτική του σκέψη και το οικοδόμημα της ψυχαναλυτικής θεωρίας.

Στις αρχές  του 20ου αιώνα εμφανίσθηκαν  οι πρώτες προσπάθειες  ομαδικής θεραπείας. Συγχρόνως άρχισε  να διατυπώνεται και η έννοια του “θεραπευτικού παράγοντα” ως σημαντικό στοιχείο της θεραπευτικής διαδικασίας .Η κάθαρση ήταν παρούσα  στις σχετικές δημοσιεύσεις της εποχής. Στην εξέλιξη των ομαδικών θεραπειών που κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου και μετέπειτα,  ισχυρή παρουσία στην Αγγλία υπήρξε   ο S.H. Foulkes, ιδρυτής  της ομαδικής ανάλυσης που πραγματοποίησε τη μετάβαση από τη δυαδική προσέγγιση της ψυχαναλυτικής  σκέψης στην πολυπρόσωπη θεραπεία των ασυνείδητων σχέσεων. Η σχέση του  με το θέατρο ήταν καθοριστική. Όπως  γράφει ο ίδιος το 1964 στο τρίτο κατά  σειρά  βιβλίο  του, ένα  έργο του Pirandello και ένα. έργο του Maxim Gorki υπήρξαν πηγές έμπνευσής του για τη σύλληψη της ιδέας της ομαδικής  ανάλυσης. Ο Foulkes διακρίνει τους θεραπευτικούς παράγοντες σε αναλυτικούς , υποστηρικτικούς και ειδικούς ομαδικούς. Θεωρεί την κάθαρση θεμελιώδη  θεραπευτικό παράγοντα και την κατατάσσει στους αναλυτικούς μαζί με τη μεταβίβαση, το insight, το workingthrough κ.α.

Στην εποχή μας η κάθαρση διατηρεί σημαντική  θέση στο θεραπευτικό. λεξικό των ομαδικών θεραπειών. Ωστόσο για να υπερβεί τα όρια  της προσωρινής ανακούφισης και να προωθήσει  μόνιμες αλλαγές, είναι  αναγκαίο να συνδυάζεται και με άλλους θεραπευτικούς παράγοντες , καθώς και με την ικανότητα του ατόμου να επεξεργαστεί το καθαρτικό γεγονός,  να το νοηματοδοτήσει εντός του θεραπευτικού πλαισίου και στη συνέχεια εντός του πλαισίου της ζωής του.

 

Συνειδητός χρόνος και αχρονικό Ασυνείδητο: Εννοιολόγηση της χρονικής εμπειρίας στην Αρχαία Ελληνική και την Αναλυτική σκέψη

Φώτης Δ.  Γιωτάκης, Ψυχίατρος PhD, Ψυχαναλυτής Ομάδας ΙΟΑΦ-EGATIN-GASI

Θα αναλυθούν εννοιολογήσεις της χρονικής εμπειρίας στις διάφορες φάσεις της ιστορικής εξέλιξης του ανθρώπου, οι οποίες ορίζουν τον χρόνο, άλλοτε ως κυκλικώς επαναλαμβανόμενο ή γραμμικώς εξελισσόμενο,  άλλοτε ως γεννήτορα των πάντων η ανύπαρκτο, συνεχή η ασυνεχή, πεπερασμένο ή απεριόριστο.

Θα αναφερθούμε, εν τάχει, αρχικά, σε θεωρητικές εικασίες, περί της αντίληψης του χρόνου στην Αρχαία Ελληνική σκέψη, όπως διατυπώνονται στα έργα του Όμηρου, του Ησιόδου, των Ορφικών, καθώς και των προσωκρατικών, κλασικών και ατομικών φιλοσόφων. Από τις πηγές αυτές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας,  προκύπτουν οι προαναφερόμενες εκδοχές της χρονικής εμπειρίας, οι οποίες συζητούνται μέχρι σήμερα και επηρεάζουν το είναι και το γίγνεσθαι της ανθρωπότητας.

Εν συνεχεία θα τονίσουμε, πώς ανάλογες με τις ανωτέρω  διατυπωθείσες αντιλήψεις του χρόνου (υποκειμενικές ή αντικειμενικές, συνειδητές ή ασυνείδητες), διερευνώνται μέσω της Αναλυτικής σκέψης, όπως αυτή εδραιώνεται στην Ψυχαναλυτική θεωρία του Freud και στην θεωρία της Ομαδικής Ανάλυσης του Foulkes και εφαρμόζεται στο ατομικό και ομαδικό πλαίσιο ψυχοθεραπείας.

Επισημαίνουμε επίσης ότι, έμμεσα η άμεσα, ο χρόνος κυριαρχεί στο ψυχαναλυτικό πλαίσιο. Αχρονικές ασυνείδητες ψυχικές διαδικασίες, αμετάβλητες στην ροή του χρόνου, επικαιροποιούνται  στο παρόν της μεταβίβασης, αντιμεταβίβασης και μέσω της αναλυτικής ερμηνευτικής εργασίας, συνειδητοποιούνται και ενδυναμώνονται τα όρια του ευάλωτου εγώ, με αποτέλεσμα μια καλύτερη συγκρότηση της  εικόνας του εαυτού και του κόσμου.

Τέλος  επιχειρούμε  τη σύνδεση του χρόνου, θεωρουμένου ως διάρκεια και προοπτική, με τις ομαδικοαναλυτικές  έννοιες της θεμελιώδους και δυναμικής matrix και της εκπαίδευσης του εγώ εν δράσει.

 

Ο Αρχαιοελληνικός Οιωνός και η Βιβλική Ερμηνευτική: Ρίζες της Σύγχρονης Ομαδικής-Αναλυτικής & Ψυχαναλυτικής Ερμηνείας

Νίκος Λαμνίδης, Ψυχίατρος – Ψυχαναλυτής (μέλος ΕΨΕ και IPA), Ομαδικός Αναλυτής, πρόεδρος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος της Group Analytic Society International. Αθήνα

Θα τονισθούν ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του οιωνού που τον φέρνουν πλησιέστερα σε αυτό που ο Foulkes ονόμασε “ασυνείδητη – ερμηνεία”- μέσα-στην-ομάδα, σε αντίθεση με την από καθέδρας ραβινική ερμηνευτική, που βρίσκεται πιο κοντά στην ψυχαναλυτική ερμηνευτική. Θα δειχθεί πώς η διαλεκτική ισορροπία μεταξύ των δύο συνιστά ζωτικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης θεραπευτικής ερμηνευτικής.

 

Σχέση αναλυτικής σκέψης και λειτουργίας του μαντείου

Ιάσων Μαράτος , MPhil, DPM, FRPsych, MlnstGA Consultant in Child and Adolescent Psychiatry, Group Analyst, Medical Director of PPCS, London

Έχοντας μελετήσει την λειτουργία του μαντείου είναι εφικτό να εξετάσουμε τι θέματα εκαλείτο το μαντείο να αντιμετωπίσει και να προσφέρει γνώμη. Δεν έχουμε αρκετά στοιχεία για τους χρησμούς των ιερέων και ιερειών. Θα εστιαστώ στο ρόλο του μαντείου στη μέιτριξ του προ- και πρωτο- ιστορικού Ελλαδικού χώρου. Καίριες ιδέες είναι αυτές του ατομικισμού και του ομαδικού ασυνείδητου.

 

Έρως και Θάνατος

Ιάσων Μαράτος , MPhil, DPM, FRPsych, MlnstGA Consultant in Child and Adolescent Psychiatry, Group Analyst, Medical Director of PPCS, London

Η ομιλία αυτή εστιάζεται στις δημιουργικές και καταστροφικές δυνάμεις όπως εκφράζονται στην ελληνική μυθολογία και την ψυχανάλυση με τις έννοιες «Έρως και Θάνατος»

 

Όψεις ενυπνίου. Από την Ονειρομαντεία και την Εγκοίμηση έως το Ντιβάνι και τον Κύκλο

Μαρτίνα Μπρίτσα, Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπεύτρια ψυχοδυναμικής κατεύθυνσης, Ομαδική Αναλύτρια ΙΟΑΦ-EGATIN-GASI

Τα όνειρα γεννιούνται στα αρχέγονα βάθη της Ψυχής και είναι συνυφασμένα οντογενετικά και φυλογενετικά με την ίδια την πολιτισμική ύπαρξη της ανθρωπότητας. Στην παρούσα ανακοίνωση θα προσπαθήσουμε μια σύνδεση των μορφών χρήσης του ονείρου ως θεραπευτικού εργαλείου: Από τις τελετουργικές του μορφές στην αρχαιότητα, την εγκοίμηση του Ασκληπιού, τη διαγνωστική χρήση του από τον Ιπποκράτη και την Ονειροκριτική του Αρτεμίδωρου του Δαλδιανού, που επηρέασε την ψυχαναλυτική σκέψη του Freud, μέχρι την Ομαδική Ανάλυση και τη χρήση του ονείρου σύμφωνα με τον Foulkes ως καθρέφτη μιας θεραπευτικής μεταβιβαστικής κατάστασης η οποία αποκαλύπτει πολλά ως προς τις ασυνείδητες ψυχοσυγκρούσεις τόσο του ονειρευόμενου μέλους όσο και της Ομάδας ως όλον.

 

Tο πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης και το ερώτημα περί ευθύνης στην αρχαία ελληνική και την ψυχαναλυτική σκέψη. Από τον χρησμό στην αιτιοκρατία του ασυνείδητου

Δομινίκη Μυλωνά, Ψυχίατρος – Ψυχαναλύτρια (μέλος ΕΨΕ και      IPA), Ομαδική Αναλύτρια, μέλος Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης “S.H.Foulkes” (Ι.Ο.Α.Φ.), μέλος Group Analytic Society International. Αθήνα

Θα αναφερθούμε συνοπτικά στην ιστορική εξέλιξη της έννοιας της ελεύθερης βούλησης και της υποκειμενικής ευθύνης.

Θα συζητηθεί η, μέσω του χρησμού, αναζήτηση της θεϊκής βούλησης ως επιθυμία για γνώση της βαθύτερης πραγματικότητας, στην οποία υπόκειται το ανθρώπινο υποκείμενο. Και θα συγκριθεί με την επιθυμία που οδηγεί τον σύγχρονο άνθρωπο να αναζητήσει τους, καθοριστικούς της ζωής του, ασυνείδητους ψυχικούς παράγοντες στην αναλυτικού τύπου ψυχοθεραπεία.

 

 Όψεις του Ξένου, του Ανοίκειου και της Ετερότητας στην Αρχαιότητα: Μια Ομαδικοαναλυτική Προσέγγιση

Αμαλία Σταματάκη, Ψυχίατρος, Ομαδική Αναλύτρια ΙΟΑΦ-EGATIN-GASI, Ομαδική Επόπτρια

Η ετερότητα ως έννοια δεν ήταν άγνωστη στους αρχαίους Έλληνες. Ο Πλάτωνας αντιπαραθέτει στο ταυτόν την κατηγορία του ετέρου και ο Παρμενίδης  αντιπαραβάλλει στο έτερον το Εν και το Ον. Στη σύγχρονη ψυχαναλυτική σκέψη, η ταυτότητα προϋποθέτει την ύπαρξη της ετερότητας και αντιστρόφως, η ποιότητα δε της αλληλεπίδρασής τους καθορίζει τη ζωή και την εξέλιξη ατόμων και ομάδων. Σύμφωνα με τον J.P. Vernant, ο μύθος είναι το μέσον με το οποίο  μεταφέρονται ασυνείδητα από τη μια γενιά στην άλλη, διανοητικές κατηγορίες και «μια αρχιτεκτονική του σκέπτεσθαι». Ο D. Winnicott, επεκτείνοντας την έννοια του μεταβατικού αντικειμένου, τοποθετεί την πολιτισμική εμπειρία στον ενδιάμεσο χώρο  ανάμεσα στον ατομικό ψυχισμό και το περιβάλλον. Σε αυτή την παρουσίαση θα επιχειρήσουμε μέσα από ενδεικτικές αναφορές σε μορφές που ο αρχαίος μύθος και η τραγωδία απέδιδαν στο ξένο, στο ανοίκειο, στο άλλο εν γένει, να προσεγγίσουμε τη λειτουργία αυτής της μυθολογικής ετερότητας στο   συλλογικό και ατομικό ασυνείδητο κατά την αρχαιότητα.

 

Μεταξύ μύθου και τραγωδίας: μανία και μελαγχολία

Λένα Τελειώνη, Κλινική Ψυχολόγος, Ομαδική Αναλύτρια ΙΟΑΦ-EGATIN-GASI, Ψυχαναλύτρια

Αντικείμενο αυτής της εισήγησης είναι η περιγραφή παθολογικών ψυχικών καταστάσεων, όπως αυτές της μανίας και της μελαγχολίας, και οι τρόποι κατανόησής τους σε μία ιστορική περίοδο που ορίσαμε μεταξύ του μύθου και της τραγωδίας.

Η τοποθέτηση της μανίας και της μελαγχολίας μεταξύ μύθου και τραγωδίας, εκφράζει μία απόπειρα αναφοράς στο σύνολο των πεποιθήσεων εκείνης της περιόδου (5^ος π. Χ. αι.), και μαζί με αυτή, μία προσπάθεια ν’ ανακαλύψουμε τη διαδρομή που ακολουθήθηκε για να διαμορφωθούν οι σχετικές με αυτές τις έννοιες δοξασίες, οι οποίες τότε περιελάμβαναν όλες τις εκδηλώσεις της τρέλας.

 

Περιλήψεις Εισηγήσεων Αρχαιολόγων και Ιστορικών

Δωδωναίοι μύθοι. Τεκμήρια και απουσία

Ελένη Δ.Βασιλείου, Αρχαιολόγος (ΜΑ, Δρ), Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Σύμφωνα με την μυθική παράδοση, στην περιοχή γύρω από την ιερή βαλανιδιά της Δωδώνης, λατρευόταν, ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2500-2100/1900 π.Χ.), η αιγαιακή Μητέρα Γη. Η χθόνια θεότητα κατοικούσε στις ρίζες της βαλανιδιάς και σύμβολά της ήταν το περιστέρι, ο ταύρος και οι διπλοί πέλεκεις. Ο περιηγητής Παυσανίας (2ος αι. μ.Χ., 10.12.10) παραδίδει απόσπασμα ύμνου, που έψαλαν οι ιέρειες της Δωδώνης, όπου επιβεβαιώνεται η λατρεία της: «Ο Δίας ήταν, ο Δίας είναι, ο Δίας θα είναι. Μεγάλε Δία. Η Γή δίνει καρπούς, για αυτό να δοξάζετε τη Μητέρα Γη». Ωστόσο, ανασκαφικά δεν έχει βρεθεί τίποτα που να μαρτυρεί την ύπαρξη ενός ειδικού χώρου αφιερωμένου στην λατρεία.

Σε συνέχεια των παραπάνω και βάσει του αποσπάσματος της Ιλιάδας (Π 233-235), όπου ο Αχιλλέας προσεύχεται στον Δία Δωδωναίο Πελασγικό, διατυπώθηκε η υπόθεση ότι στη δεύτερη χιλιετία π.Χ η λατρεία της Γης αντικαταστάθηκε από εκείνη του θεού Δία, ο οποίος διέφερε από τον Δία του Ολύμπου.

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι να ιχνηλατηθεί το αίσθημα της απουσίας, που δημιουργεί στους μελετητές της Δωδώνης, η παρουσία αποσπασματικών τεκμηρίων σχετικά με την επαλήθευση ή όχι των όσων αναφέρει η μυθική παράδοση.

Τα ιερά των γυναικείων θεοτήτων στη Δωδώνη

Γεώργιος Γεωργούλας, Αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφής του 1967, ο Σ. Δάκαρης προχώρησε στην ολοκλήρωση της ταύτιση των ναϊκών κτηρίων που είχαν έλθει στο φώς στη Δωδώνη με τις λατρευόμενες σε αυτά θεότητες. Κύρια αφορμή της υπόθεσής του υπήρξε ο εντοπισμός από τον ίδιο δύο χρηστηρίων ελασμάτων κατά την ανασκαφή της στοάς του Βουλευτηρίου στα οποία οι προσκυνητές δεν επικαλούνταν μόνο το γνωστό μαντικό ζεύγος του Δία και της Διώνης αλλά και την Θέμιδα και τον Απόλλωνα. Το κτήριο Λ αποδόθηκε στην λατρεία της Αφροδίτης και το κτήριο Ζ στην λατρεία της Θέμιδας ενώ τα κτήρια Γ και Θ είχαν ήδη συνδεθεί με την λατρεία της Διώνης. Οι ταυτίσεις αυτές αν και αρκετές φορές θεωρήθηκαν επισφαλείς δεν έχουν ουσιαστικά αμφισβητηθεί έως σήμερα.

Η πρόσφατη δημοσίευση του corpus των χρηστηρίων επιγραφών της Δωδώνης προσθέτει νέα στοιχεία, εκτός των άλλων, και στην μελέτη των λατρευόμενων θεοτήτων του ιερού. Η εμφάνιση στις επιγραφές των ονομάτων πλήθους γυναικείων θεοτήτων (Θέμιδα, Αφροδίτη, Αθηνά, Άρτεμη, Δήμητρα, Ίσιδα), δίνει το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη της παρουσίας και της λειτουργίας τους στον πολύπλοκο μηχανισμό του πανελληνίου ιερού του Δία στη Δωδώνη.

H Aγωνία της πρόγνωσης. Ερωτήματα των προσκυνητών στο Μαντείο της Δωδώνης

Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη, Oμότιμος Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η αναζήτηση βοήθειας από το μαντείο της Δωδώνης με στόχο την επίλυση των ανθρωπίνων ανησυχιών και προβλημάτων έχει απoτυπωθεί ήδη στην ομηρική Ὀδύσσεια όπου μνημονεύεται ότι Οδυσσέας κατέφυγε στη Δωδώνη για να γνωρίσει τη θέληση του θεού σχετικά με την επιστροφή του στην Ιθάκη (ξ 327 = τ 296-299), ενώ σύμφωνα με τον Αισχύλο (Προμηθεύς 832 κε.) η Ιώ έφτασε στις δρύες που μιλούν, προσπαθώντας να ξεφύγει από την οργή της Ήρας.

Εκτός από τους μυθικούς ήρωες και τις ηρωΐδες, πλήθος προσκυνητών οδηγήθηκε στον ιερό χώρο του Δία και της Διώνης καταθέτοντας αγωνιώδη ερωτήματα που αφορούσαν την ιδιωτική ή τη δημόσια ζωή τους. Στα περισσότερα από τα σωζόμενα χρηστήρια ελάσματα ανιχνεύονται ερωτήματα σχετικά με το γάμο, την τεκνοποιία, τα οικογενειακά προβλήματα, την επανάκτηση απολεσθέντων ή κλαπέντων αντικειμένων, με θέματα δουλείας, χηρείας, ασφάλειας ταξιδιών, εμπορίου, υγείας, λατρευτικών πρακτικών κά. Τα ερωτήματα αυτά συνθέτουν μία πανοραμική εικόνα των ζητημάτων που απασχολούσαν τους επισκέπτες του μαντείου και ανατροφοδοτούν τη σύγχρονη επιστημονική και ανθρωπολογική έρευνα.

Η ανακοίνωσή μου αποτελεί το έναυσμα γαι μία επαφή με το σύνθετο αυτό οικοδόμημα του ανθρωπίνου πνεύματος που συμπυκνώνει πολλά από τα αγωνιώδη ερωτήματα για θέματα της ανθρώπινης ζωής.

Τραυματικά συμβάντα: το υλικά τους κατάλοιπα και η επενέργειά τους στην αρχαιολογική έρευνα

Χαρά Καππά, Αρχαιολόγος,DEA,Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Η αποκάλυψη μιας παιδικής ταφής, ενός οικισμού που καταστράφηκε βίαια, ενός ναυαγίου, είναι μερικά μόνο παραδείγματα ερευνών, που φέρνουν τον ανασκαφέα – αρχαιολόγο, σε άμεση και, συχνά, σοκαριστικά αναπάντεχη επαφή με τα υλικά κατάλοιπα τραυματικών συμβάντων του παρελθόντος. Ποιες συναισθηματικές και ψυχικές φορτίσεις ενεργοποιούνται κατά την ανασκαφή, στην οποία προέχει η άμεση και λεπτομερής καταγραφή όλων των στοιχείων, και πότε αυτές καταγράφονται; Η επιστήμη της Αρχαιολογίας, σε όλα τα στάδιά της (ανασκαφή, έρευνα, ανάδειξη) αφήνει περιθώρια στην ανάπτυξη συναισθηματικών, ψυχικών ή ακόμα και, μεταφυσικών διεργασιών, όταν αναμετράται με το πένθος, την απώλεια, τη βία και τον ανθρώπινο πόνο;

Ποιήματα. Πράγματα. Σύμβολα

Ελένη Κοτζαμποπούλου, Αρχαιολόγος, MPhil, PhD, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Η ονομαζόμενη “αρχαιολογική αναλογία”, στο πρότυπο της κάθετης “στρωματογραφίας”, είναι γνωστό ότι αποτέλεσε κεντρικό εργαλειακό σχήμα κατά τη διαμορφωτική περίοδο (τέλη του 19ου αι./αρχές 20ου αι.) της επιστήμης της ψυχανάλυσης.  Οφείλεται, ωστόσο, η υπενθύμιση  ότι η αρχαιολογία, την εποχή εκείνη έως ακόμη περίπου τη δεκαετία 1960, οριοθετείτο στο πλαίσιο της “θησαυροθηρίας” και της “καταλογογράφησης”. Πολύ συνοπτικά, στο επίκεντρο της διερεύνησης και της εξήγησης βρίσκονταν, σχεδόν αποκλειστικά, τα “ποιήματα”* ως παθητικές υλικές μορφές ή αντανακλάσεις ιδεών.

Η εισήγηση θα διαγράψει, από τη σκοπιά πλέον της σύγχρονης θεωρητικής αρχαιολογίας, η οποία αντλεί από τον ευρύ διάλογο που έχει αναπτυχθεί με πλήθος επιστημονικούς κλάδους (π.χ. ανθρωπολογία, εθνολογία, γλωσσολογία, νευροεπιστήμη), την αναοριοθέτηση με ενεργητικό τρόπο του υλικού πολιτισμού.   Θα εντοπίσει, με άλλα λόγια, την μεταστροφή του οντολογικού περιεχομένου της αρχαιολογίας  από τα “ποιήματα” στα “πράγματα”**, προσέγγιση η οποία, μεταξύ άλλων, φέρνει δυναμικά στο προσκήνιο της ερμηνείας τα συλλογικά υποκείμενα της ιστορίας και ανανοηματοδοτεί τα σύμβολα με όρους πράξης και χωροχρονικότητας.

Μέσα στον πρωτότυπο διάλογο που επιχειρείται να διαμορφωθεί στο Συμπόσιο, θα τεθεί το ερώτημα πώς η μετατόπιση αυτή προς την “οριζόντια στρωματογραφία” μπορεί να αποβεί επωφελές πεδίο αλληλεπίδρασης και για τους αρχαιολόγους και για τους ψυχαναλυτές.

* “οποιοδήποτε κατασκεύασμα ή έργο”

** “ό,τι έχει πραχθεί – γεγονός, πράξη, έργο”

Περί Υγείας ερωτήματα στον Δία και την Διώνη

Ελένη Κ. Σκαλιστή, Αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Από το ιερό του Διός και της Διώνης στη Δωδώνη είναι γνωστά συνολικά περίπου 1.550 χρηστήρια ελάσματα που φέρουν 4.383 αναγνωσμένες επιγραφές οι οποίες καλύπτουν χρονικά το διάστημα από τον 6ο αι. έως και τον 2ο αι. π.Χ.

Κατά την ακμή του Ιερού η εμβέλεια του χρησμοδότη Διός ωθούσε πλήθος πιστών στην απόφαση να ταξιδέψουν έως τη Δωδώνη και να ζητήσουν από τον πατέρα των θεών και τη συμβία του Διώνη απαντήσεις σε ποικίλα προβλήματα που τους απασχολούσαν. Τα ερωτήματα παραδίδονται στους λειτουργούς του μαντείου με τη μορφή μολύβδινων ελασμάτων (γνωστών ως χρηστηρίων ελασμάτων). Αν και η φύση των ερωτημάτων που τίθενται στο μαντείο δεν είναι πάντα η ίδια, η θεματολογία τους προσελκύει το ενδιαφέρον της σύγχρονης έρευνας, τόσο από ανθρωπολογική όσο και κυρίως από λατρευτική άποψη. Σ’ αυτά αποτυπώνονται ποικίλες αγωνίες των ανθρώπων οι οποίοι προσφεύγουν στην βοήθεια των θεών προκειμένου να ξεπεράσουν κάποια προσωπική τους δυσκολία.

Μία σημαντική, μάλιστα, κατηγορία των κειμένων αυτών αφορά σε ερωτήματα που σχετίζονται με την υγεία τόσο των ίδιων των επισκεπτών όσο και των συγγενών τους, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζεται πάντα το είδος της ασθένειας για την οποία οι πάσχοντες ή οι οικείοι τους καταφεύγουν στην αναζήτηση βοήθειας από τον Δία και τη Διώνη.

 

Πρόγραμμα Διημέρου

*2

ΣΑΒΒΑΤΟ 7 ΙΟΥΛΙΟΥ 2018

 

Τοποθεσία : ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ «ΠΡΥΤΑΝΕΙΟ»

08:30 – 09:15 | Εγγραφές

09:15 – 09:30 | Εναρκτήρια Τελετή

Μουσική: Ηχοτοπίου Δωδώνης, Δ. Καραγεώργος

Αφήγηση: Αποσπασμάτων ορφικών ύμνων και αρχαίων ελληνικών τραγωδιών

09:30 – 10:00 | Χαιρετισμοί

Δήμαρχος Δωδώνης: Χρήστος Ντακαλέτσης

Πρόεδρος ΙΟΑΦ: Νίκος Λαμνίδης

Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων: Κώστας Σουέρεφ

Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου Ιωαννίνων: Σταυρούλα Τσιάρα

10:00 – 11:00 | Ειδική Θεματολογία

“Οιωνός – Ερμηνεία – Πρόληψη”

Από την Αρχαία Ελληνική στην Ψυχαναλυτική και Ομαδική – Αναλυτική Σκέψη

Προεδρείο: Φ. Γιωτάκης, Ε. Βασιλείου

Διαλέξεις:

«Σχέση αναλυτικής σκέψης και λειτουργίας του μαντείου», Ιάσων Μαράτος

«H Aγωνία της πρόγνωσης. Ερωτήματα των προσκυνητών στο Μαντείο της Δωδώνης», Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη

11:00 – 11:15  | Διάλειμμα

11:15 – 12:15 | Στρογγυλή Τράπεζα 

Προεδρείο: Σ. Μωραΐτου, Χ. Καππά

«Ο Αρχαιοελληνικός Οιωνός και η Βιβλική Ερμηνευτική: Ρίζες της Σύγχρονης Ομαδικής – Αναλυτικής & Ψυχαναλυτικής Ερμηνείας», Νίκος Λαμνίδη

«Το πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης και το ερώτημα περί ευθύνης στην αρχαία ελληνική και την ψυχαναλυτική σκέψη. Από τον χρησμό στην αιτιοκρατία του ασυνείδητου», Δομινίκη Μυλων

«Περί Υγείας ερωτήματα στον Δία και την Διώνη», Ελένη Κ. Σκαλιστή 

12:15 – 12:30 | Διάλειμμα

12:30 – 14:00 | Μικρές Ομάδες 

Συντονιστές: Ομαδικοί Αναλυτές

14:30 – 18:30 | Μεσημβρινή Διακοπή Εργασιών

Τοποθεσία : ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ (ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ)

18:30 – 19:00 | Τελετουργικό Έναρξης

Μουσική: Ηχοτοπίου Δωδώνης, Δ. Καραγεώργο

Αφήγηση αποσπασμάτων ορφικών ύμνων και αρχαίων ελληνικών τραγωδιώ

Έκθεση Γλυπτικής «Τα φαντάσματά μου»: Θ. Παπαγιάννης

19:00- 20:30 | Στρογγυλή Τράπεζα

Προεδρείο: Δ. Μυλωνά, Ε. Σκαλιστή

«Έρως και Θάνατος», Ιάσων Μαράτος

«Συνειδητός χρόνος και αχρονικό Ασυνείδητο: Εννοιολόγηση της χρονικής εμπειρίας στην Αρχαία Ελληνική και την Αναλυτική σκέψη», Φώτιος Γιωτάκης

«Τέσσερις Εποχές της Κάθαρσης: Αρχαία Ελλάδα, Freud, S.H.Foulkes, Σύγχρονη Εποχή», Σταυρούλα Γιαννίτση

«Ποιήματα. Πράγματα. Σύμβολα.», Ελένη Κοτζαμποπούλου

«Δωδωναίοι μύθοι. Τεκμήρια και απουσία», Ελένη Δ.Βασιλείου

20:30 – 20:45 | Διάλειμμα

 20:45 – 21:45  | Μεγάλη Ομάδα

Συντονιστής: Νίκος Λαμνίδης

 

Κυριακή 8 Ιουλίου 2018

Τοποθεσία : ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ «ΠΡΥΤΑΝΕΙΟ»

Σύνδεση Αρχαίας Ελληνικής με την Ψυχαναλυτική και την Ομαδική-Αναλυτική Σκέψη

09:45 – 10:00 

Μουσική: Ηχοτοπίου Δωδώνης, Δ. Καραγεώργος

Αφήγηση: Αποσπασμάτων ορφικών ύμνων και αρχαίων ελληνικών τραγωδιών

10:00 – 11:30 | Στρογγυλή Τράπεζα

Προεδρείο:Ε. Κοτζαμποπούλου, Λ. Τελειώνη,

«Τα ιερά των γυναικείων θεοτήτων στη Δωδώνη», Γεώργιος Γεωργούλας

«’Οψεις ενυπνίου – Από την Ονειρομαντεία και την Εγκοίμηση έως το Ντιβάνι και τον Κύκλο», Μαρτίνα Μπρίτσα

«Μεταξύ μύθου και τραγωδίας: μανία και μελαγχολία», Λένα Τελειώνη

«Τραυματικά συμβάντα: τα υλικά τους κατάλοιπα και η επενέργειά τους στην αρχαιολογική έρευνα», Χαρά Καππά

«´Οψεις του Ξένου, του Ανοίκειου και της Ετερότητας στην Αρχαιότητα: Μια Ομαδικοαναλυτική Προσέγγιση», Αμαλία Σταματάκη

11:30- 11:45  | Διάλειμμα

11:45 – 13:15  | Μικρές Ομάδες

13:15 – 13:30  | Διάλειμμα

13:30 – 15:00 |  Μεγάλη Ομάδα Ανασκόπησης και Αποχαιρετισμού

Προεδρείο: Στ. Γιαννίτση, Σ. Μωραΐτου, Γ. Γεωργούλας

Λήξη Εργασιών του Συμποσίου

 

 

* ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ferenczi, S. (1909). Introjection & Transference. Στο First Contributions to Psychoanalysis. London: Karnac, 2002.
Fonagy, P. & Allison, E. (2018). Development of the Human Mind and Epistemic Trust. 311th EPF Conference, Warsaw, March 2018.
McCraw, B.W. (2015). The Nature of Epistemic Trust. Social Epistemology 29.
Witholt, T. (2015). Epistemic trust in Science. British Journal for the philosophy of Science 64:233-253
Freud, S. (1921). Group Psychology and the Analysis of the Ego. S.E. 18.
Fuchs (Foulkes), S.H. (1937). On Introjection. International Journal of Psycho-Analysis 18:269-290
Elias, N. (1939). Η Εξέλιξη του Πολιτισμού, μετ. Έφη Βαϊκούση. Αθήνα¨Νεφέλη, 1997.

*1. Bίτσα Ζαγορίου ( νομός Ιωαννίνων ), Χάλκινη οκτώσχημη πόρπη. 9ος αιώνας π.Χ. , Αρ. ευρ. ΑΜΙ 2323

*2. Τίτλος : Ομοίωμα κύκλιου χορού Νυμφών με αυλήτη στο κέντρο. Τέλη 6ου αιώνα π.Χ. ΑΕ 3364, σελίς 84.
Πηγή : Ζάχος Κ., Ντούζουγλη Α., 2003. Λευκάδα. Ιστορική. Αρχαιολογική Επισκόπηση μέσα από τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου. Υπουργείο Πολιτισμού. ΙΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.