Εκ μέρους του Ινστιτούτου Ομαδικής Ανάλυσης S. H. Foulkes σας καλωσορίζουμε στη σημερινή μας διάλεξη.
Με ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζω την κυρία Κάρλα Πένα, την οποία ευχαριστούμε που αποδέχθηκε την πρόσκληση να μοιραστεί μαζί μας τις σκέψεις της πάνω στο πολύ ενδιαφέρον θέμα της «Γεφύρωσης των Αναλυτικών Πεδίων, και του διαλόγου ανάμεσα στην Ομαδική Ανάλυση και την Ψυχανάλυση στον 21ο αιώνα».
Η κα Πένα είναι Ομαδική Αναλύτρια, μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης (GASI) και της Διεθνούς Ένωσης Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (IAGP), Ψυχαναλύτρια και πρώην καθηγήτρια Ιατρικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας του Ρίο ντε Τζανέιρο.
Την ομιλία της θα σχολιάσει, και επίσης τον ευχαριστούμε, ο κ. Νίκος Λαμνίδης, Ομαδικός Αναλυτής, τακτικό μέλος του ΙΟΑΦ, μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης (GASI), Ψυχαναλυτής, μέλος της ΕΨΕ και της ΙΡΑ, καθώς και εκδότης του ψυχαναλυτικού περιοδικού Οιδίποδας.
Για γέφυρες θα μιλήσουμε λοιπόν σήμερα, που καθιστούν δυνατή την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών πεδίων, τα οποία ειδάλλως θα παρέμεναν απρόσιτα.
Η γεφύρωση και η διαπραγμάτευση είναι επίσης μια διαδικασία καθημερινής σημασίας στο πλαίσιο της κλινικής εργασίας μας, με την συνεχή προσπάθεια υπέρβασης των διχοτομήσεων και των αποκλεισμών και τον αέναο αγώνα να αποδοθεί νόημα στην υποκειμενική και ασυνείδητη εμπειρία του ασθενούς.
Οι γέφυρες (εάν είναι επιθυμητές) προϋποθέτουν διαπραγμάτευση και συμβιβασμό διαφορετικών απόψεων, και όταν αυτές οι λειτουργίες καταρρέουν ακολουθούν σχίσματα, αποκλεισμοί /εξοστρακισμοί, ή και η δημιουργία νέων σχολών. Μια εναλλακτική θα μπορούσε να είναι η δημιουργία μιας ενοποιητικής θεωρίας, ανοιχτής σε νέα ευρήματα, η οποία να υπερβαίνει τα δογματικά όρια των μεμονωμένων σχολών. Παράλληλα ενώ οι γέφυρες είναι πολύτιμες, όπως και ο πιθανός πλουραλισμός που προκύπτει από αυτές, πάντα υπάρχει ο κίνδυνος της ψευδούς γεφύρωσης, μιας επιφανειακής σύνθεσης που καταλήγει σε σύγχυση παρά σε δημιουργική εξέλιξη.
Τόσο η ομαδική ανάλυση όσο και η ψυχανάλυση χρειάστηκε, και συνεχίζει να χρειάζεται, να γεφυρώνουν αντικρουόμενες θεωρητικές και τεχνικές προσεγγίσεις, ώστε να παραμένουν ένα οιονεί ενιαίο σώμα σκέψης.
Σε αυτή τη διαδρομή η ψυχανάλυση, στα 150 χρόνια της ζωής της, χρειάστηκε, πχ, να διευρύνει το πεδίο εφαρμογής της από τον αρχικό αυστηρό προσδιορισμό των κατάλληλων ασθενών προς ένα ευρύτερο φάσμα περιπτώσεων, και να προσθέσει παραμέτρους (Eissler το 1953), επιτρέποντας την προσαρμογή της τεχνικής της στις ανάγκες των πιο ιδιαίτερων ασθενών. Παράλληλα, η παραδοσιακή αντίληψη της μεταβίβασης διευρύνθηκε από μια απλή διαστρέβλωση προς την κατεύθυνση της θεώρησης της δυναμικής αλληλεπίδρασης μεταξύ αναλυτή και αναλυόμενου, όπως περιέγραψε ο Gill (1982, 1994). Ενώ συγχρόνως η αναλυτική ουδετερότητα αμφισβητήθηκε αρκετά νωρίς, με αποτέλεσμα τη βαθύτερη κατανόηση και επαναπροσδιορισμό της έννοιας της αντιμεταβίβασης, την εισαγωγή της έννοιας της αφηγηματικής αλήθειας και την όλο και πιο ασαφή διάκριση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Επιπλέον, η θεώρηση του πώς το κοινωνικό επηρεάζει την υποκειμενική εμπειρία οδήγησε σε μια πιο σύνθετη εξέταση της αλληλεπίδρασης ατομικού και κοινωνικού πλαισίου.
Το ίδιο ισχύει και για την ομαδική ανάλυση, η οποία, νεότερη κατά μισό αιώνα, χρειάστηκε και αυτή να δημιουργήσει γέφυρες μεταξύ των αρχικών ιδεών του Foulkes και των πιο κοινωνικά προσανατολισμένων θεωρήσεων ορισμένων επιγόνων του, μεταξύ του ορθόδοξου και του ριζοσπαστικού Foulkes, μεταξύ της έννοιας του κοινωνικού ασυνείδητου και της θεμελιώδους μήτρας, μεταξύ της άποψης ότι η ΟΑ είναι και ένα ψυχαναλυτικό εγχείρημα, εφαρμοζόμενο σε διαφορετικό κλινικό πλαίσιο, και της άποψης ότι η ομαδική ανάλυση ουδεμία σχέση χρειάζεται να έχει με την ψυχανάλυση.
Περί όλων των ανωτέρω, του πλουραλισμού και των συνεπειών του, μια μακρά και έντονη συζήτηση εξελίσσεται εδώ και χρόνια στο εσωτερικό και των δύο πεδίων.
Επιπλέον αυτής της, εσωτερικής εντός των δυο πεδίων, συζήτησης, θα αναζητήσουμε σήμερα και την παράμετρο της σχέσης μεταξύ ομαδικής ανάλυσης και ψυχανάλυσης.
Αμφότερες οι παράμετροι αυτού του διαλόγου μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα στο ΙΟΑΦ.
Αφενός, διότι στην Ελλάδα, στον χώρο της ομαδικής ανάλυσης, οι προσπάθειες γεφύρωσης δεν καρποφόρησαν, με πιο χαρακτηριστικό σημείο τριβής τη σχέση της με την ψυχανάλυση, τριβής που είχε ως αποτέλεσμα και την δημιουργία του ΙΟΑΦ μετά από μια μακροχρόνια πορεία σχισμάτων.
Και αφετέρου, διότι πιστεύουμε ότι η εξέλιξή μας προϋποθέτει την ικανότητα να ισορροπούμε αφενός, σε σταθερές και αναγκαίες για τη συνέχιση της εργασίας μας πεποιθήσεις, και αφετέρου, σε μια προθυμία να απορούμε και να εγκαταλείπουμε παγιωμένες ιδέες όταν έρχονται αντιμέτωπες με νέα δεδομένα. Παράλληλα, επιδιώκουμε να αποφεύγουμε τον κατακερματισμό και την πολύγλωσση Βαβέλ, ακόμα κι αν το εγχείρημα μπορεί εκ πρώτης όψεως να δημιουργεί διανοητική δυσφορία.
Πρόκειται για μια συνεχή προσπάθεια γεφύρωσης και διαπραγμάτευσης, με στόχο τη διατήρηση μιας ζωντανής ομαδικοαναλυτικής σκέψης, ικανής να προσαρμόζεται, χωρίς να χάνει την ουσία της.
Δομινίκη Μυλωνά