Σεμινάριο Εισαγωγής στην Ομαδική-Αναλυτική Ψυχοθεραπεία 2024-2025,
Πολλαπλότητα, “manifold” (ΣΧΦ, 1975, Group Analytic Psychotherapy, Σ. 11)
Πολυμορφία, Ποικιλομορφία, Διαφορετικότητα
Φωτεινή Τιλκερίδου-Βολφ
Με τον τίτλο της σημερινής μου παρουσίασης αναφέρομαι σε μια ιδιαιτερότητα της ομαδικής ανάλυσης και ψυχοθεραπείας η οποία ενώ χαρακτηρίζεται από αυτή συγχρόνως επωφελείται από αυτήν και η διεργασία της.
Η πολλαπλότητα και πολυμορφία αποτελεί επίσης έναν βασικό παράγοντα της ψυχικής ζωής του ατόμου, καθώς το άτομο δεν είναι μια αδιαίρετη μονάδα, δεν είναι ένα μεμονωμένο ον σε ασφαλές περιβάλλον. Με τον Φρόιντ ο άνθρωπος είναι κάθε άλλο παρά αφεντικό στο ίδιο του το σπίτι, καθώς η συνειδητή μας εμπειρία συμπληρώνεται από και περιλαμβάνει πάντα την υποσυνείδητη και ασυνείδητη ζωή. Η αμφιβολία, η αμφιθυμία και η αμφισβήτηση χαρακτηρίζουν την ενδοψυχική ζωή του ατόμου. Επιπλέον το άτομο έχει να υπομείνει και να εντάξει τις αντιφατικές του τάσεις και επιθυμίες που εμφανίζονται ταυτόχρονα και αδιαχώριστα. Οι σκέψεις μου εστιάζονται στην άποψη, πως το πολλαπλό πλαίσιο και η πολυφωνία της ομαδικής θεραπείας, αντιστοιχεί στην αμφισημία της ενδοψυχικής ζωής του ατόμου και συσχετίζεται με αυτήν καθώς, με τον ΣΧΦ, η ομάδα διαπερνά το άτομο και το καθορίζει έως την τελευταία του λεπτομέρεια και πτυχή. (*ΣΧΦ 1975, Group Αnalytic Psychotherapy, σ. 32/66)
(η αμφιβολία, η αμφιθυμία και τα αντικρουόμενα συναισθήματα καθώς αυτά ανήκουν στην κάθετη διάσταση της ατομικής μήτρας ενώ η πολυφωνία και η διαφορετικότητα στην οριζόντια δυναμική μήτρα).
I.Εισαγωγικές σκέψεις
Με την έννοια της ομαδικής μήτρας ο ΣΧΦ πέτυχε μια ολιστική εικόνα της δυναμικής τόσο της ομάδας όσο και της εξέλιξης του ατόμου. Η μοναδικότητα του ατόμου ή του υποκείμενου αναπλάθεται μέσα από την διεργασία των διαπροσωπικών και διυποκειμενικών σχέσεων που ξεκινάει από την πρώιμη παιδική ηλικία και διαρκεί όλη του την ζωή.
Σ. 11 „Εδώ μας απασχολούν προβλήματα όπως προκύπτουν σε ένα διασυνδεδεμένο (interconnected existing network) υφιστάμενο δίκτυο στην ζωή. …το δίκτυο αλληλεπίδρασης τους (their interactional network concens) αφορά τον κεντρικό τομέα της ζωής τους“. Η οικογένεια είναι μεν το πρότυπο μιας τέτοιας ομάδας, ο ΣΧΦ διευκρινίζει από την αρχή πως το δίκτυο ως ψυχολογικός όρος περιλαμβάνει άτομα, που δεν είναι με την συνηθισμένη έννοια του όρου μέλη της οικογένειας.
Συγκεκριμένα για τον όρο δίκτυο (plexus) εξηγεί ο ΣΧΦ, „Αυτό που εννοεί ο όρος είναι ότι καθώς εξελίσσεται η διαδικασία της θεραπείας ένας σχετικά μικρός αριθμός ατόμων, στους οποίους περιλαμβάνεται και η οικογένεια, ομαδοποιούνται δυναμικά γύρω από το κεντρικό άτομο, τον ασθενή, ιδίως σε σχέση με τις συγκρούσεις του που είναι σημαντικές για την διαταραχή για την οποία ήρθε να μας συμβουλευτεί.
Το δίκτυο στο σύνολό του είναι πολλαπλό, (ΣΧΦ the network at large is manyfold). Στον πολιτισμό μας υπάρχουν πάντα αρκετά τέτοια δίκτυα στα οποία ανήκει το κάθε άτομο. Πώς αυτές οι ομάδες σχετίζονται μεταξύ τους και πώς το κάθε άτομο συσχετίζει την συμμετοχή του σε αυτές τις διαφορετικές ομάδες ή αντίστοιχα δεν τις συσχετίζει, είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό.“
(ΣΧΦ 1975, σ. 11)
Και πιο κάτω γράφει „Αυτό που συμβαίνει είναι ότι χτίζουμε, ξεκινάμε από αυτό που μπορεί να ονομαστεί κεντρικός ασθενής, στην συνέχεια ακολουθούμε την ψυχοδυναμική όπως την αντιλαμβανόμαστε σε μια ομάδα ανθρώπων γύρω του, οι οποίοι αποδεικνύεται πως έχουν ουσιαστική σχέση με τα βασικά συμπτώματα των συγκρούσεών του και με τα προβλήματά του.“
Η πολλαπλότητα εδώ εκδηλώνεται.
Πρόκειται για την κοινωνική φύση των νοητικών διεργασιών, όπως το θέτει ο ΣΧΦ και όπως εκφράζεται, στην κοινή γλωσσική ρίζα των ελληνικών όρων συλλογικό και συλλογίζομαι. Ένα παράδειγμα για την ελληνική αντίληψη των ανθρωπίνων θεμάτων που εκφράζεται μέσω της ελληνικής γλώσσας από τα αρχαία έως σήμερα (επιτρέψτε μου εδώ να επισημάνω τα δυο εξαιρετικά βιβλία πάνω στο θέμα της ελληνικής γλώσσας, της Andrea Marcolongo, „Η Υπέροχη Γλώσσα, 9 λόγοι για ν’ αγαπήσεις τα αρχαία ελληνικά“ και της Chan Kang „Μάθημα Ελληνικών“).
Η μοναδικότητα του ατόμου και η υποκειμενικότητά του υφίσταται ως αποτέλεσμα της διυποκειμενικής αλληλεπίδρασης στο δίκτυο των αντικειμενοτρόπων σχέσεών του. Είναι θεμελιώδης πεποίθηση του ΣΧΦ „that the group is a more fundamental unit than the individual“, (Foulkes & Anthony 1957 Group Psychotherapy. The psycho-analytic approach, p. 234). Να διευκρινίσουμε πως κατά τον ΣΧΦ ο όρος Nexus αναφέρεται στην εσωτερικοποίηση του πρωτόγονου οικογενειακού δικτύου ενώ ο όρος Plexuς εννοεί το επίκαιρο δίκτυο των σημαντικών αντικειμενοτρόπων σχέσεων (1975, p. 18,69) (εδώ και τώρα), (το άτομο είναι εκ φύσεως συλλογικό και συγχρόνως μοναδικό).
Για να συνεχίσουμε με την έννοια του δικτύου του ΣΧΦ, αναφέρομαι πάλι στο βιβλίο του <Ομαδικη Αναλυτικη Ψυχοθεραπεια>. „Ο όρος δίκτυο χρησιμοποιήθηκε για να εκφράσει το γεγονός ότι ο μεμονωμένος ασθενής μας είναι, στην ουσία, απλώς ένα σύμπτωμα μιας διαταραχής της ισορροπίας στο δίκτυο του οποίου αποτελεί μέρος. Προσωπικά χρησιμοποιώ σκόπιμα τον όρο δίκτυο σε αναλογία με τον δάσκαλό μου από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 στην Φρανκφούρτη που είναι ο νευροβιολόγος Kurt Goldstein. Υπήρξε πρωτοπόρος της άποψης ότι το νευρικό σύστημα μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό στη θεωρία και την πράξη όχι ως ένα περίπλοκο άθροισμα μεμονωμένων νευρώνων, αλλά ότι αντιθέτως αντιδρά πάντα ως σύνολο. Ονόμασε αυτό το δίκτυο και το μεμονωμένο νευροκύτταρο κομβικό σημείο. Για τον λόγο αυτό, ονόμασα εγώ το συνολικό σύστημα των ατόμων που είναι ενωμένα μέσω των αντιδράσεων τους ως δίκτυο και αντίστοιχα τα άτομα που το συνθέτουν ως κομβικό σημείο.»
Εδώ ο ΣΧΦ χρησιμοποιεί και το πλέγμα ως συναφή ορό για το δίκτυο και συμπληρώνει: „Μια τέτοια άποψη οδηγεί σε έναν νέο προσανατολισμό στην ψυχοπαθολογία και ψυχοθεραπεία“. (σ. 12).
Η εσωτερίκευση των αρχικών σχέσεων εντός του οικογενειακού δικτύου θα επηρεάσει βασικούς παράγοντες όπως τη θέση των αδελφών, τους ρόλους, τις αξίες και τις νοοτροπίες. „Με αυτήν την έννοια, κανένα από δυο παιδιά δεν έχει τους ίδιους γονείς, ούτε το ένα παιδί έχει τα ίδια αδέλφια με το άλλο παιδί“.(ΣΧΦ 1975, σ.24).
Σε μια ιστορική ανασκόπηση ο Rudolf Balmer, μας υπενθυμίζει πως ομάδα και άτομο ως έννοιες όσο αυτονόητες και αν είναι για εμάς σήμερα, παριστάνουν κατηγορίες του νεότερου δυτικού πολιτισμού του 18ου και 19ου αιώνα. Αναφέρεται στον Γάλλο ομαδικό αναλυτή Ρενέ Καές (2006), που επισημαίνει ότι όχι το άτομο αλλά η ομάδα και η κοινότητα ήταν η αδιαχώριστη μονάδα στην αντίληψη της εποχής εκείνης. Και συμπληρώνει ο Rudolf Balmer, πως με σημερινούς όρους, θα λέγαμε ότι αυτός ο σχηματισμός ομάδων ήταν απαραίτητος, ως μεταβατικός χώρος για την ανάπτυξη του ατόμου. Ήταν ο Φρόιντ του 20ου αιώνα που αναγνώρισε τη διπλή ύπαρξη του ατόμου, από την μια την ανεξάρτητη ύπαρξή του και την οντότητά του και από την άλλη την κοινωνική του σύνδεση και αλληλεπίδραση.
„Στην ψυχική ζωή του άλλου, ο άλλος θεωρείται τακτικά ως πρότυπο, ως αντικείμενο, ως βοηθός και ως αντίπαλος, και η ψυχολογία του ατόμου είναι επομένως εξαρχής και κοινωνική ψυχολογία με αυτή την εκτεταμένη αλλά απόλυτα δικαιολογημένη έννοια“, θα εξηγήσει ο Freud, 1921, (1974, s. 65) στο βιβλίο του <Η ψυχολογία των μαζών και η ανάλυση του Εγώ>.
Η ΟΑ πάλι στο δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα επεξεργάστηκε ακόμη πιο καθαρά τη διπλή πτυχή αυτής της σχέσης. Η ομάδα γίνεται πια αντιληπτή ως μια συγκεκριμένη μονάδα, ως ένα σύστημα δεσμών μεταξύ των μελών της ομάδας. Το μεν άτομο δομείται ως υποκείμενο εντός της ομάδας και με την σειρά του επηρεάζει το σύστημα των σχέσεων στην ομάδα. Ομάδα και άτομο σχηματίζουν μια διαλεκτική σχέση, όπως απλά το ονομάζει ο ΡΒ (2009 σ. 33/34)
Καθώς μιλάμε για τη θεμελιώδη αλληλεπίδραση υποκειμένου / αντικειμένου αξίζει να εστιάσουμε στην έννοια του αντικειμένου. Σύμφωνα με τον M. Balint, το αντικείμενο, όπως υποδηλώνει ο λατινικός όρος, αντιτίθεται και αντιμάχεται το υποκείμενο. Η τραγωδία του Οιδίποδα μας διδάσκει πως αυτό μπορεί να πυροδοτήσει επιθετικές, ακόμη και δολοφονικές ενορμήσεις και μίσος, που προβάλλονται στο αντικείμενο καθώς το υποκείμενο το φαντασιώνεται ως δράστη και επιτιθέμενο. Όμως και στην ελληνική γλώσσα το αντικείμενο αντίκειται, αντιστέκεται, (αντί/κείμαι= είμαι τοποθετημένος αντίκρυ τινός, κατέχω την ενάντιαν θέσιν, εναντιούμαι. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσης , Σκαρλάτου Δ. του Βυζάντιου, „απέναντι ημών κείμενον“ και „υποπίπτον εις την αίσθησιν“, Λεξικό Δημητράκου „Υποκείμενο“).
Ωστόσο, κατά τον Balint προβάλλεται συγχρόνως και μια επιθυμία στο αντικείμενο, δηλαδή να είναι ισχυρό και διεκδικητικό.
Οι αμυντικοί μηχανισμοί της αντιστροφής από παθητικό σε ενεργητικό και η διαμόρφωση του ιδανικού του εγώ μπαίνουν και εδώ στο παιχνίδι: η δική μας αδυναμία, ευαλωτότητα και ευθραυστότητα μετατρέπεται μέσω της προβολής στο αντίθετό της.
Τα μέλη μιας θεραπευτικής ομάδας έρχονται αντιμέτωπα με την πραγματικότητα των άλλων μελών. Καλούνται να μοιραστούν τον κοινό φυσικό, ψυχολογικό και νοητικό χώρο με τους άλλους (R. Kaës), και αυτό συνοδεύεται από ανάλογες ενοχλήσεις και παρεμβάσεις. Ο «κίνδυνος της δημοσιότητας» (H. Ahrend, Karl Jaspers) σημαίνει να αφήσει κανείς τον οικείο, ασφαλή ιδιωτικό χώρο και να εισέλθει στον δημόσιο χώρο, να τοποθετηθεί μιλώντας -ως μορφή δράσης- και να διεκδικήσει μια δική του θέση. Με τον τρόπο αυτό, το άτομο εκτίθεται στους άλλους ανθρώπους, στον αντίλογο τους, την κριτική τους ή ακόμη και την απόρριψη τους. Οι άλλοι μπορούν να σε αμφισβητήσουν και να ανοίξουν το υποτιθέμενο οικείο, ασφαλές πεδίο της συνειδητής ιδιωτικής ζωής σε περιοχές που είναι ασυνείδητες, παράξενες και επομένως βιώνονται ως απειλητικές για το άτομο. Η αντιπαράθεση με τους άλλους και η αντανάκλαση από τους άλλους στην ομάδα δεν είναι πάντα κολακευτική και επιβεβαιωτική, είναι επίσης δυνητικά αρνητική και επιζήμια, γι’ αυτό και προκαλεί αναστάτωση και αρχικά φόβο.
(Αν οι απλές, απροβλημάτιστες και γρήγορες λύσεις είναι μέρος της συντηρητικής ενστικτώδους φύσης του ανθρώπου, τότε η ποικιλομορφία και η ανοχή στην πολυφωνία είναι μάλλον μέρος του πολιτισμού, της «δεύτερης φύσης» μας, όπως την αποκαλεί και ο Safranski. Δεν έχουμε μονάχα στην ιστορία περιπτώσεις του ολοκληρωτισμού που καταπολεμούν τη χαρακτηριστική πολυφωνία και διαφωνία της δημοκρατίας. Παρατηρούμε τα ίδια ενδοψυχικά και διαψυχικά φαινόμενα τόσο σε μεγάλες πολιτισμικές και κοινωνικές ομάδες όσο και σε μικρές ομάδες. Πιστεύω ότι, με τις θεραπευτικές μας ομάδες στον ψυχοθεραπευτικό χώρο, συμβάλλουμε σε μικρή κλίμακα και εμείς στη διαφύλαξη και ενίσχυση της δημοκρατίας, η οποία δημιουργήθηκε για να προστατεύσει το ίδιο της το θεμέλιο, την ανθρωπότητα, και μαζί με αυτήν την αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου. Αυτόν τον ανθρωπισμό πρέπει να τον υπερασπιζόμαστε συνεχώς, όπως μας δίδαξαν οι τραγικοί ποιητές της δημοκρατικής Αθήνας.)
Κατά τον Φρόιντ η μεγαλύτερη προσβολή για το υποκείμενο είναι η πραγματικότητα, ως αναλυτές ομάδων μπορούμε να προσθέσουμε πως η μεγαλύτερη προσβολή για το υποκείμενο είναι η πραγματικότητα των άλλων που είναι «μη εγώ» (Winnicott). Ανάλογα με την περίπτωση, ο άλλος μπορεί να αποτελεί απειλή για το ναρκισσιστικό εγώ, το οποίο συνειδητοποιεί την «ευπάθεια και την ευθραυστότητά του» (Waledenfels, 2017, σ. 20) μπροστά στον ξένο/άλλο. Η ετερότητα αμφισβητεί την αίσθηση του εαυτού μας, μας προκαλεί να σταθούμε έναντι του άλλου και να υπερασπίσουμε τη δική μας μοναδικότητα.
- II. Περαιτέρω θεωρητικές εκτιμήσεις
Η θεμελιώδης υπόθεση της ψυχανάλυσης για το ασυνείδητο και για μια ασυνείδητη ψυχική πραγματικότητα μεταφέρθηκε, όπως ανέφερα πιο πάνω, ήδη από τον Freud στον τομέα της ψυχολογίας των ομάδων, αργότερα από τον Bion και τον Foulkes στην ομαδική ανάλυση και στη συνέχεια αναπτύχθηκε περαιτέρω από τις διάφορες σχολές ομαδικής ανάλυσης, όπως η βρετανική σχολή με τους πρωταγωνιστές μαθητές του ΣΧΦ και τον Earl Hopper, η γαλλική με τους Pontalis, Anzieu και Kaës, η γερμανική με τους Argelander, Heigel-Evers, Dieter Sandner, για να αναφέρουμε μερικά μόνο παραδείγματα.
Στο έργο του «Πρόσβαση στις ασυνείδητες διεργασίες στην Ομαδική Αναλυτική Ομάδα» 1974 ο Foulkes τονίζει την σημασία των ασυνείδητων διεργασιών και τις δυσκολίες πρόσβασης σε αυτές τις ασυνείδητες διεργασίες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, όπως και η ψυχανάλυση, η ομαδική ανάλυση δεν αποσκοπεί πρωτίστως στη μετάφραση του ασυνείδητου περιεχομένου σε συνειδητό περιεχόμενο, αλλά πολύ περισσότερο στη διερεύνησή του εντός της ομάδας ώστε να διευρυνθεί και να εμβαθυνθεί από την μια η διερεύνηση της ομαδικής διαδικασίας και από την άλλη η αυτογνωσία κάθε μεμονωμένου μέλους.
«Μόνο αν φωτίσουμε αυτό που συμβαίνει και λέγεται, όχι προς πλήρη ικανοποίηση, θα συνεχίσουμε την αναζήτηση των κρυφών και διαστρεβλωμένων κινήτρων και θα διατηρήσουμε την αρχή της ψυχανάλυσης και της ερμηνείας».
(Ελεύθερη μετάφραση του πρωτοτύπου από την ομιλήτρια)
Μου φαίνεται ότι αυτή η αναφορά στην άπειρη ανάλυση ως μέθοδο είναι μια υπενθύμιση ότι η ψυχανάλυση εστιάζει στην ασυνείδητη ζωή ως αντικείμενο της έρευνάς της και στο πλαίσιο της ομάδας. Στην ομαδική ανάλυση, η ασάφεια και η πολυστρωματική φύση των ασυνείδητων διεργασιών συσχετίζεται με την πολλαπλότητα και διαφορετικότητα στις ομάδες, η οποία με τη σειρά της συνδέεται με τη μήτρα των ομάδων. Η πολλαπλότητα με αυτή την έννοια περιλαμβάνει πάντα κάτι παραπάνω από τον αριθμό των ατόμων σε μια ομάδα. Ξεπερνά επίσης το διαφορετικό κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο των μελών της ομάδας και είναι κάτι περισσότερο από τις ποικίλες αντιδράσεις και θέσεις που εκδηλώνονται στη δυναμική μήτρα.
Η Heigel-Evers θεωρεί την πολλαπλότητα των ομάδων ως <το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ΟΑ σε σύγκριση με την ΨΑ> και μπορεί να γίνει κατανοητή ως εξής:
- το να είσαι ανάμεσα σε πολλούς,
- το να είσαι μέλος μιας πολλαπλότητας
Με αυτή την ειδική έννοια της πολλαπλότητας, η ομάδα αναφέρεται από τον Hulse και ως «κοινότητα». Αυτό σημαίνει ότι αναφέρονται συναισθήματα, σκέψεις, αναμνήσεις και εμπειρίες, που είναι κοινά για όλα τα μέλη.
Η ομάδα αποτελείται από άτομα που είναι αυτεξούσια. Οι ναρκισσιστικές ανάγκες του ατόμου μπορεί να ικανοποιηθούν αλλά και να απορριφθούν όταν εκτεθούν στα αντικείμενα, κάτι που οδηγεί σε απογοήτευση. Όλα τα μέλη μιας ομάδας μοιράζονται αυτή τη μοίρα, οπότε μοιράζονται μεταξύ τους, για παράδειγμα, το αίσθημα της αντιπαλότητας και του περιορισμού.
- να μην είσαι κυρίαρχος
- να έρχεται κανείς αντιμέτωπος με το σχετικό απρόβλεπτο των συνεπειών των δικών του πράξεων.
Η Hanna Ahrend, ακολουθώντας τον K. Jaspers, περιγράφει αυτή την πτυχή της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων ως «το τόλμημα της δημοσιότητας» και λέει:
«Ξεκινάμε κάτι, περνάμε το νήμα μας σε ένα δίκτυο σχέσεων. Δεν ξέρουμε τι θα προκύψει από αυτό. Εξαρτόμαστε από το να λέμε, <Κύριε συγχώρεσέ τους, γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν>. Αυτό ισχύει για κάθε πράξη (η ομιλία είναι μια μορφή δράσης). Απλά πολύ συγκεκριμένα και πολύ πραγματικά, διότι δεν μπορούμε να ξέρουμε. Αυτό είναι ένα τόλμημα. Και τώρα θα έλεγα ότι αυτό το τόλμημα είναι δυνατό μόνο έχοντας εμπιστοσύνη στους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, έχοντας μια δύσκολα προσδιοριζόμενη αλλά θεμελιώδη εμπιστοσύνη στο ανθρώπινο όλων των ανθρώπων“.
(Hannah Arendt σε συνομιλία με τον Günter Gaus)
Αυτές οι σκέψεις μπορεί επίσης να σας φέρουν στο νου ασθενείς που, με τους φόβους και τους καταναγκασμούς τους, αγωνίζονται θα λέγαμε για τον απόλυτο έλεγχο του εαυτού τους και των αντικειμένων, εφόσον το σχετικό απρόβλεπτο των συνεπειών των πράξεών τους είναι γι’ αυτούς αφόρητα οδυνηρό.
Για να φωτίσω μια περαιτέρω ποιότητα του ασυνείδητου στις ομάδες και τη δομική και λειτουργική αλληλεξάρτησή του με την πολλαπλότητα\ διαφορετικότητα στις ομάδες, αναφέρομαι στις έννοιες του R. Kaës «ενδοψυχικές ομάδες και ψυχική ομαδικότητα», και οι δυο μάς υπενθυμίζουν πως ο Φρόιντ είχε ήδη υποθέσει ότι ο ψυχισμός της ομάδας είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των ψυχικών πραγματικοτήτων των μεμονωμένων μελών της ομάδας.
Όπως ο ατομικός ψυχισμός συγκροτείται και μεταβάλλεται μέσα από ορισμένες διαδικασίες, έτσι και ο σχηματισμός του ομαδικού ψυχισμού συνδέεται με ορισμένες διαδικασίες που οι ίδιες είναι ομαδικά δομημένες.
R.K: «Η ομάδα έχει τις δικές της δομές, οργανώσεις και ψυχολογικές διαδικασίες. Οι ομάδες δημιουργούν ειδικές για την ομάδα, ψυχολογικές οντότητες που δεν προκύπτουν χωρίς τη συνοχή της ομάδας». Ο R. K. εστιάζει την προσοχή του στις ειδικές για την ομάδα διαδικασίες – μεταβίβαση, αντιδράσεις μεταβίβασης, αντιμεταβίβαση – οι οποίες δεν θα προέκυπταν ή δεν θα λάμβαναν χώρα με αυτόν τον τρόπο έξω από την ομάδα. Ο ψυχισμός της ομάδας (Freud) είναι παρών τόσο στην κάθετη (=ενδοψυχική) επικοινωνία και τις εσωτερικευμένες αντικειμενότροπες σχέσεις, όσο και στην οριζόντια (=διαψυχική) επικοινωνία στην ομάδα. Αυτή η υπόθεση ωθεί τον R.K. να μιλήσει για μια «ψυχική ομαδικότητα»: Ο καθένας μεταφέρει τις εσωτερικές του ομάδες στην ομάδα, οι οποίες στη συνέχεια συμμετέχουν εκεί «ως οργανωτές της διαδικασίας της σύνθεσης της ομάδας» (σ. 292). *κομβικό σημείο.
Η έννοια αυτή βασίζεται στην ιδέα ότι η ψυχική ενέργεια προσπαθεί πάντα να δημιουργεί ενδο- και δια-υποκειμενικές συνδέσεις ακολουθώντας την φροϋδική άποψη, πως η λιμπιντινική ενέργεια αναζητάει το αντικείμενο για να δέσει προκειμένου να διαμορφωθεί ως υποκείμενο.
Για να απεικονίσουμε τη μοναδικότητα της διαφορετικότητας και πολλαπλότητας στις ομάδες, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε τα ασυνείδητα ενδοψυχικά και διαψυχικά κίνητρα και τις διαδικασίες που οδηγούν επίσης σε όνειρα στις ομάδες. Η λειτουργία και η δομή της ποικιλομορφίας στις ομάδες είναι συγκρίσιμη με τα όνειρα η μετάφραση των οποίων δεν περιορίζεται στην ερμηνεία των συμβόλων. Η εξερεύνηση και η αναγνώριση των κρυμμένων μοτίβων του, που γίνονται μη αναγνωρίσιμα από τη συμπύκνωση, τη διαστρέβλωση (?) και την υπερβολή, το ίδιο το όνειρο είναι μια διαδικασία δια-υποκειμενικής επικοινωνίας. Και όπως ακριβώς το ίδιο το όνειρο και ο τρόπος με τον οποίο αυτό ονειρεύεται δεν θα είχε ονειρευτεί σε έναν διαφορετικό χωροχρονικό σχηματισμό, η ποικιλομορφία στην ομάδα υφίσταται μόνο με τον τρόπο που δημιουργείται / διαμορφώνεται από τα μέλη της ομάδας. Αυτός που ονειρεύεται, θα διηγούνταν διαφορετικά το όνειρό του σε μια διαφορετική ομάδα με μια διαφορετική επικοινωνία. Επειδή μια άλλη ομάδα θα σκεφτόταν διαφορετικά για το όνειρο, οι γνώσεις που αποκτά μέσω της συγκεκριμένης επικοινωνίας της υφίστανται μόνο στον συγκεκριμένο σχηματισμό της ομάδας.
Εδώ πρέπει να αναφέρω την θεωρία του Social Dreaming, του Gordon Lowrence, 2005, και την Charlotte Berdat, ξεκίνησε να συλλέγει όνειρα την εποχή του Εθνικοσοσιαλισμού στην Γερμανία, μεταξύ 1933 – 1939,
Είχε συλλέξει 50 <από την δικτατορία υπαγορευμένα όνειρα>
Τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί στην θεωρία και μέθοδο της <κοινωνικής ονειρικής μήτρας> για την συμβουλευτική επιχειρήσεων, στην εποπτεία και την ΟΘ.
Σήμερα πια γνωρίζουμε, πως η διαδικασία της ταυτότητας η υποκειμενικότητα του ατόμου, όχι μόνο είναι διυποκειμενική αλλά και διαγενεακή. Εμπειρίες, αξίες και τραύματα μεταβιβάζονται στις επόμενες γενιές κάτι που παρατηρήθηκε αρχικά στα παιδιά και εγγόνια των επιζώντων του Ολοκαυτώματος και που στην Γερμανία παρατηρούμε πλέον και σε παιδιά και εγγόνια των Γερμανών προσφύγων στο τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου από την σημερινή Πολωνία, Ουκρανία, Ρωσία ή Τσεχία. Επίσης τον τελευταίο καιρό αντιλαμβανόμαστε και στην τρίτη γενιά των μεταναστών *Gastarbeiter, παρόμοιες διαγενεακές δυναμικές. Όπως γνωρίζουμε, ως μεταβίβαση εννοείται και εδώ μια ασυνείδητη και ως συνήθως ακούσια διαδικασία. Πολύ συχνά διαπερνά την ψυχοσωματική μεμβράνη αθόρυβα. Οδηγεί σε άκαμπτα διαπροσωπικά, ψυχικά και σωματικά συμπτώματα που παραμένουν επίμονα και για μεγάλο χρονικό διάστημα στην θεραπεία, δεν υποχωρούν. Η ένταση και ο χαρακτήρας των συμπτωμάτων πολύ συχνά υποδεικνύουν και επισημαίνουν την δυναμική της διαγενεακής μεταβίβασης.
Πιστεύω ότι στην ομαδική θεραπεία είναι σημαντικό και απαραίτητο να προσέξουμε και να διακρίνουμε τη δυναμική της διαγενεακής μεταβίβασης ως θεματική του ατόμου και της ομάδας ως σύνολο. Θα ήθελα να συζητήσουμε όμως κατά ποσό πιστεύετε πως η ΟΑ και ΟΨΘ είναι ικανή να λύσει τον παθολογικό κόμπο με τα μέσα που διαθέτει, ώστε να μετασχηματιστεί το διαγενεακό τραύμα.
Ο ΣΧΦ μιλάει για τον θεραπευτικό χώρο της ομάδας ως θάλαμο από/με καθρέφτες. Αποσυνδετικές καταστάσεις του «τυφλού» ατόμου, αναγνωρίζονται και εκφράζονται από τα άλλα μέλη της ομάδας ενώ το αποσπασμένο ψυχικό υλικό προβάλλεται ή αποθηκεύεται στους άλλους μέσω του μηχανισμού της προβολικής ταύτισης (ενδοβολή). Μέσω του καθρεφτισμού, η ομάδα αναγκάζει το άτομο να αναγνωρίσει και να ενσωματώσει τα ποικίλα στοιχεία ως διαφορετικά μέρη του εαυτού του. Τα μέλη της ομάδας μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να τα αποδεχτεί ως δικά του και όχι πλέον ως ξένα. Αυτή η διασυνδετική διαδικασία έχει επανορθωτική ποιότητα και λειτουργία.
III Παρουσίαση κλινικού υλικού>
Δεν δημοσιεύεται εδώ για λόγους προστασίας του απορρήτου.
Φωτεινή Τιλκερίδου-Βολφ