15-16/3/2025

Το Σαββατοκύριακο 15 και 16 Μαρτίου 2025, η Carla Penna, ομαδική αναλύτρια, ψυχαναλύτρια και πρώην καθηγήτρια Ιατρικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας του Ρίο ντε Τζανέιρο βρέθηκε, κατόπιν πρόσκλησης του ΙΟΑΦ, στην Αθήνα. Στο πλαίσιο των διήμερων εργασιών πραγματοποιήθηκε και η Ανοικτή Διάλεξη, με θέμα “Bridging Analytic Fields in the Twenty – First Century: Group Analytic and Psychoanalytic Challenging Conversations”.

Την ομιλήτρια παρουσίασε η πρόεδρος του Ινστιτούτου Δομινίκη Μυλωνά, ψυχίατρος, ομαδική αναλύτρια και ψυχαναλύτρια εισάγοντας μας παράλληλα στην προβληματική του διημέρου. Η κυρία Μυλωνά στην ομιλία της σημείωσε την απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στην ομαδική ανάλυση και την ψυχανάλυση, και σε θεσμικό επίπεδο, το γεγονός ότι οι γέφυρες μέχρι σήμερα δεν έχουν χτιστεί επιτυχώς, καθώς επίσης και ότι «η οποιαδήποτε προσπάθεια γεφύρωσης προκαλεί διανοητική δυσφορία».

Η Carla Penna, για να μας μιλήσει για τις γεφυρώσεις ανάμεσα στα αναλυτικά πεδία, ξεκίνησε παρουσιάζοντας αρχικά τις αποστάσεις που υπάρχουν μεταξύ τους. Σημείωσε ότι υπάρχουν διαφορετικές σχολές σκέψης ήδη εντός της ψυχανάλυσης. Η κάθε σχολή θεωρεί ότι διαθέτει τον βασιλικό δρόμο προς το ασυνείδητο. Και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διέπεται από αυτό που ο Kirnser έχει ονομάσει μία «κλαμπίστικη νοοτροπία» (Kirsner, 2004).

Επισήμανε ότι για την ψυχανάλυση συνολικά, ειδικά η ομαδική ανάλυση – χρησιμοποιώντας την αναφορά του Freud «πρέπει να κρατήσουμε το «χρυσό» της ψυχανάλυσης» – γίνεται αντιληπτή ως ανήκουσα στο «χαλκό» των μεθόδων, σε αντίθεση με τον χρυσό, με τον οποίο ο Freud αντιστοίχιζε την κλασική ανάλυση (Freud, 1918). Και ότι γίνεται φανερό το ζήτημα της απαξίωσης της ομαδικής αναλυτικής θεώρησης από εκπροσώπους σχολών της ψυχανάλυσης, ένα ζήτημα που έρχεται σε μεγάλη αντίφαση με το γεγονός ότι οι ίδιοι οι ψυχαναλυτές μελετούν, εποπτεύονται και εργάζονται σε ομαδικά πλαίσια.

Επίσης, σε μια προσπάθεια να κατανοήσει αυτές τις διχοτομήσεις, τόνισε την παραγνωρισμένα τραυματική επίδραση της άσκησης του επαγγέλματος του θεραπευτή και το πως αυτή η ψυχική καταπόνηση μπορεί να καταλήγει να προβάλλεται στις διαμάχες μεταξύ συναδέλφων από διαφορετικές σχολές.

Έθεσε το ζήτημα της εκπαίδευσης των αναλυτών, των διαφόρων στυλ εκπαίδευσης, όπως τα έχει περιγράψει ο Kernberg (1986), και τις συνακόλουθες αποστάσεις που αυτά συντηρούν.

Αλλά, μας παρέπεμψε και στα λόγια του Foulkes, πατέρα της ομαδικής ανάλυσης, ψυχαναλυτή με φροϋδικές καταβολές, για τον οποίο «η ομαδική ανάλυση χωρίς την ψυχανάλυση είναι άδειο γάντι».

Επισήμανε  ακόμη ότι ενώ ο Freud έφτασε να ορίσει την ψυχική υγεία ως την ικανότητα να μπορεί κανείς να εργάζεται και να αγαπά, μετά από δυο παγκοσμίους πολέμους, το διακύβευμα φαίνεται να είναι διαφορετικό. Πλέον το ζητούμενο αφορά την ψυχική επιβίωση και το δικαίωμα να υπάρχει κανείς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εμφανίζονται συχνά στο κλινικό υλικό φόβοι αφανισμού και κενού, προσωπικές και κοινωνικές ταυτότητες που βρίσκονται υπό απειλή. Καθώς και ότι στο σημείο αυτό, έρχεται να βοηθήσει η έννοια του aggregation/massification, την οποία εισήγαγε ο Hopper, και την περιγράφει ως μια απάντηση σε κάτι που έχει υπάρξει τραυματικό, σε φόβους εκμηδενισμού και εμπειρίες αποτυχημένης εξάρτησης.

Παρέθεσε ως ένα παράδειγμα, τη θεμελιώδη μήτρα της ομαδικής ανάλυσης στην Ελλάδα.  Υπέδειξε τα ίχνη ενός ένδοξου παρελθόντος, και την κατανοηση της ύπαρξης των πολλών ινστιτούτων σε αντιστοιχία με τις διαμάχες μεταξύ πόλεων-κρατών στην αρχαία Αθήνα. Η εκεχειρία ερχόταν με τους Ολυμπιακούς αγώνες.

Η ομιλήτρια κατέληξε ότι στην ψυχανάλυση  φαίνεται να έχει αρχίσει αυτή η εκεχειρία, ένας διάλογος μεταξύ των διαφορετικών σχολών σκέψης. Για παράδειγμα, μετα-μπιονικοί και διυποκειμενικοί ψυχαναλυτές στρέφουν την προσοχή τους στην έννοια του πεδίου, δημιουργώντας μια γέφυρα στη διχοτόμηση, ενορμήσεις ή αντικείμενα, μέσα ή έξω, δημιουργώντας δηλαδή ένα κοινό έδαφος με το οποίο συνηχεί και η ομαδική αναλυτική θεωρία, ιδιαίτερα με την έννοια της μήτρας.

Την ομιλία ακολούθησε σχολιασμός από τον Νίκο Λαμνίδη, ψυχίατρο, ομαδικό αναλυτή και διδάσκοντα ψυχαναλυτή.

Σε διάλογο με την έναρξη της ομιλίας, ο κύριος Λαμνίδης ξεκίνησε με την επεξεργασία της έννοιας «άπολις». Άπολις εξήγησε είναι αυτός που χλευάζεται, αυτός που δεν έχει σπίτι, αυτός που δεν υπόκειται σε θεσμούς. Για αυτό και είναι φιλοπόλεμος, είναι ένα μοναχικό πιόνι. «Το πρόσωπο όταν μετατρέπεται σε άτομο (individual) είναι εκτεθειμένο στις αβεβαιότητες του κόσμου».

Σχολιάζοντας δε, το ζήτημα των εκπαιδευτικών μοντέλων, αναφέρθηκε στη «λαχτάρα του ατόμου για υπαγωγές, παραπομπές σε κοινωνικές οντότητες έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ένα αίσθημα ασφάλειας, ταυτότητας». Στο ότι είναι απαραίτητη μια ψευδαίσθηση ομαδικής συνοχής και ταυτότητας, όμως αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι εκπαιδεύσεις, αντί να είναι πανεπιστήμια και ακαδημίες τεχνών, να καταλήγουν να διολισθαίνουν σε εμπορικές σχολές ή μοναστήρια  και να παρατηρούνται πρωτόγονες, φετιχιστικές χρήσεις διάφορων εννοιών και θεωριών. Καθώς και στο ότι όλα τα παραπάνω μας βοηθούν να καταλάβουμε την ύπαρξη των αποστάσεων και τους σκοπούς που αυτές εξυπηρετούν.

Στην αντιστοιχία, που επιχείρησε η ομιλήτρια, των πολλών εκπαιδευτικών ινστιτούτων στην Αθήνα σήμερα με τις πόλεις κράτη της αρχαίας Αθήνας, αντιπαρέβαλε τον φεουδαρχικό κατακερματισμό και τις βεντέτες που αυτός θρέφει διαχρονικά.

Και σημείωσε ότι  ένας δρόμος που προτείνεται προς τη γεφύρωση είναι να φωτιστούν οι κοινωνικές πτυχές του ψυχαναλυτικού και οι ψυχαναλυτικές καταβολές του ομαδικού.

Στη συνέχεια, μέσα από μια ιστορική ανάλυση της πορείας της ψυχανάλυσης και τις εσωτερικές μετακινήσεις που διήλθε ανάλογα με τα πολιτικά και κοινωνικά τεκταινόμενα της κάθε εποχής, μας έδωσε ένα σχήμα της πορείας της, από την επικέντρωση στο ατομικό, στο βιολογικό προς το κοινωνικό και πάλι πίσω.

Επισήμανε ότι η ψυχανάλυση πέρασε μια περίοδο κλαϊνικής ορθοδοξίας, αντιστεκόμενη σε καθετί εξωτερικό, σε καθετί πραγματικό ή κοινωνικό. Στη συνέχεια, μέσα από θεωρητικούς όπως ο Hinshelwood , η Joseph κ.α., οι ψυχαναλυτές ανακάλυψαν ξανά το κοινωνικό. Μας υπενθύμισε ότι ο Loewald , Γερμανοαμερικανός ψυχαναλυτής, ήταν αυτός που μίλησε για το ότι δεν υπάρχει σχέση μωρού και μητέρας, αλλά μια μήτρα αποτελούμενη από μωρό-μητέρα.

Και τέλος, επισημαίνει ένα σημείο που χρειάζεται προσοχή στην διαδικασία της γεφύρωσης, ώστε να είναι επιτυχής. Δεν γίνεται να μεταφερθούν όλες οι έννοιες στην ομαδική ανάλυση. Υπάρχουν έννοιες, όπως π.χ. η προβλητική ταύτιση, η οποία έχει μια ειδική σημασία και εννοιολογική αξία αναφερόμενη στο ψυχαναλυτικό πλαίσιο. Σε μια τέτοια προσπάθεια, της μεταφοράς όλων των εννοιών στην ομαδική ανάλυση, εκεί σημειώνεται ένας κίνδυνος να συσκοτιστούν ουσιαστικές θεωρητικές και κλινικές διαφορές.

Την ομιλία και τον σχολιασμό ακολούθησε ζωντανός και πολύ ενδιαφέρων διάλογος με το κοινό, ανάμεσα στο οποίο παρευρίσκονταν γνωστοί ομαδικοί αναλυτές και ψυχαναλυτές, τόσο από την Ελλάδα και από άλλα Ινστιτούτα, όσο και από το εξωτερικό, κάνοντας φανερή την αναγκαιότητα της συνέχισης αυτού του διαλόγου. Η συζήτηση συνεχίστηκε στον καφέ καθώς και στο γεύμα που ακολούθησε στο χώρο του ΙΟΑΦ. Το  απόγευμα του Σαββάτου και την Κυριακή  πραγματοποιήθηκαν κλειστές ομάδες συζήτησης και εποπτείας με την κυρία Carla Penna, τα μέλη και την ομάδα των εκπαιδευόμενων/τελειόφοιτων του ΙΟΑΦ.

Το όλο διήμερο άφησε τροφή για σκέψη και δημιούργησε το αίσθημα ότι έπεται συνέχεια.

 

Χριστίνα Μαμαλούδη, Γιώτα Αρβανίτη